Δρ Λυράκος Ν. Γεώργιος
Ψυχολόγος Υγείας MSc, PhD
Λέκτορας (ΠΔ 407) Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Ψυχιατρικός Τομέας ΓΝ. Νίκαιας «Αγ. Παντελεήμων»
Programm Director MSc Psychology of Health, City Unity-Carfiff U.
Ο πόνος είναι μια πολύ προσωπική εμπειρία με πολύπλοκες ψυχολογικές και φυσικές αποχρώσεις, είναι πάντα υποκειμενική και δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια ενώ μπορεί να επηρεαστεί έντονα από κοινωνιολογικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Επιπλέον σε ασθενείς με χρόνιο στοματοπροσωπικό πόνο ενδέχεται να προκύψουν διαγνωστικά προβλήματα, ειδικά όταν υπάρχει μια επιπλέον ψυχολογική συνιστώσα σε αυτόν τον πόνο αφού μερικές φορές είναι δύσκολο να βρεθεί μια οδοντιατρική προέλευση του πόνου, ακόμη και όταν οι ασθενείς επιμένουν ότι ο πόνος τους προέρχεται από τα δόντια ή τις γύρω περιοχές.
Έτσι τον τελευταίο καιρό, έχει γίνει αποδεκτό ότι οι ασθενείς με χρόνιο πόνο χρειάζονται ψυχολογική ή ψυχιατρική φροντίδα. Ορισμένοι δε συγγραφείς θεωρούν, ότι ο χρόνιος πόνος προκύπτει από την ψυχιατρική διαταραχή που υπήρχε πριν ο πόνος ξεκινήσει, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι η ψυχιατρική διαταραχή είναι μια συνέπεια του χρόνιου πόνου.
Ο ρόλος των ψυχολογικών παραγόντων στην αιτία, τη διαιώνιση, τη θεραπεία και την πρόγνωση του πόνου και της δυσλειτουργίας της κροταφογναθικής άρθρωσης και του μασητήριου συστήματος, έχει συζητηθεί διεξοδικά. Μέχρι πρόσφατα, ωστόσο, δεν υπήρξε συμφωνία επί του θέματος και υπάρχουν πολλές και αντιφατικές αναφορές. Υπάρχει μάλλον γενική συμφωνία σχετικά με την πολυπαραγοντική αιτιολογία της ΚΓ διαταραχής, ενώ εξακολουθεί να υφίσταται διαφωνία ως προς τη σημασία των διαφόρων παραγόντων καθώς διαφορετικοί αιτιολογικοί παράγοντες μπορεί να είναι παρόντες στον ίδιο ασθενή και μπορεί να οδηγήσουν, σε διαφορετικούς ασθενείς, σε διαφορετικές καταστάσεις.
Το σίγουρο είναι ότι ασθενείς με χρόνιους πόνους έχουν μια αυξημένη πιθανότητα να έχουν υποστεί συναισθηματική, σωματική, ή σεξουαλική κακοποίηση. Επίσης η υποκείμενη ψυχοπαθολογία μπορεί να περιλαμβάνει τη διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Τα συμπτώματα είναι πιθανό να είναι ψυχογενή, όταν υπάρχουν περιορισμένες ή μηδενικές αντικειμενικές διαπιστώσεις και όταν υπάρχουν χαρακτηριστικά τα οποία δεν αντιστοιχούν σε γνωστές ανατομικές οδούς ή φυσιολογικές διαταραχές.
Εξάλλου ο Χρόνιος στοματοπροσωπικός πόνος είναι μία από τις συχνότερες εκδηλώσεις της κατάθλιψης που σύμφωνα με σχετικές μελέτες αφορά από 41% έως 78% των καταθλιπτικών. Εμφανίζει διαταραχές του ύπνου, πρόβλημα στην εργασία, δυσκολίες στην οικογένεια, το γάμο και τη σχέση, και σύνθετα ιατρικά προβλήματα.
Όλες οι παραπάνω διακρίσεις, πρέπει να χρησιμεύσουν ως ενδείξεις για τον οδοντίατρο ότι μπορεί να υπάρχει ανάγκη να είναι πιο επίμονος στην εξερεύνηση του ψυχοκοινωνικού ιστορικού του ασθενούς.
Συγκεκριμένα η διάγνωση και η θεραπεία ακόμη και στους πιο δύσκολους ασθενείς με χρόνιο πόνο είναι πολύ πιο αποτελεσματική εάν περιλαμβάνει:
1.Προσεκτική έρευνα για κάθε ιστορικό παρελθοντικής ή παρούσας κακοποίησης ή άλλου σοβαρού τραύματος,
2.Ενσυναίσθηση και εποικοδομητική επαλήθευσης της νόσου και του πόνου,
3.Την αναγνώριση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών πόνου και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας,
4.Γραπτή τεκμηρίωση των μη ανατομικών καθώς και ανατομικών χαρακτηριστικών στην εξέταση,
5.Διεπιστημονική θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της ψυχοθεραπείας όποτε ενδείκνυται, και
6.Μη επεμβατικές θεραπείες και εναλλακτικές λύσεις για δυνητικά εθιστικά φάρμακα όποτε αυτό είναι δυνατό και ενδεδειγμένο.
Συνδυάζοντας τις παραδοσιακές οδοντιατρικές θεραπείες με τις ψυχολογικές θεραπείες μπορεί να είναι η πιο αποτελεσματική προσέγγιση για την επιτυχή θεραπεία των κροταφογναθικών διαταραχών (ΚΓΔ) και του στοματοπροσωπικού πόνου (ΣΠΠ) με το σημαντικότερο αποτέλεσμα την μακροπρόθεσμη διατήρηση της αρχικής επιτυχίας της θεραπείας. Η σωστή αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη λήψη ιστορικού, τον αποκλεισμό οργανικής νόσου, την χορήγηση της κλίμακας HAD, την διερεύνηση γεγονότων ζωής, τη λήψη συμβουλευτικής, φαρμακευτική αγωγή ή παραπομπή.
Ο δε οδοντίατρος επεξηγεί αυτές τις συχνές καταστάσεις, επιτρέπει στους ασθενείς να εκφράσουν τις ανησυχίες και τις πεποιθήσεις τους ως προς το τι συμβαίνει, καθησυχάζει τον ασθενή π.Χ. σε φοβία καρκίνου, μείωση του φόβου της ανάγκης για χειρουργική επέμβαση επεξηγεί ότι θέλει ο ασθενής και αναλόγως παραπέμπει σε ειδικό ψυχικής υγείας για περαιτέρω εκτίμηση και θεραπεία.
Βιβλιογραφία
Kleinknecht RA, Klepac RK, Alexander LD. Origins and characteristics of fear of dentistry. J Am Dent Assoc 1973;86:842-8.
McGlynn FD, McNeil DW, Gallagher SL, Vrana S. Factor structure, stability, and internal consistency of the Dental Fear Survey. Behav Assessment 1987;9:57-66.
Morse DS, Suchman AL, Frankel RM. The meaning of symptoms in 10 women with somatization disorder and a history of childhood abuse. Arch Fam Med 1997;6:468-76
Roth A, Fonagy P. What works for whom?: a critical review of psychotherapy research. 2. ed. New York: Guilford; 2005.
Schwartz RA, Greene CS, Laskin DM. Personality characteristics of patients with myofascial pain-dysfunction (MPD) syndrome unresponsive to conventional therapy. J Dent Res. 1979;58:1439-1439.
Ψυχολόγος Υγείας MSc, PhD
Λέκτορας (ΠΔ 407) Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Ψυχιατρικός Τομέας ΓΝ. Νίκαιας «Αγ. Παντελεήμων»
Programm Director MSc Psychology of Health, City Unity-Carfiff U.
Ο πόνος είναι μια πολύ προσωπική εμπειρία με πολύπλοκες ψυχολογικές και φυσικές αποχρώσεις, είναι πάντα υποκειμενική και δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια ενώ μπορεί να επηρεαστεί έντονα από κοινωνιολογικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Επιπλέον σε ασθενείς με χρόνιο στοματοπροσωπικό πόνο ενδέχεται να προκύψουν διαγνωστικά προβλήματα, ειδικά όταν υπάρχει μια επιπλέον ψυχολογική συνιστώσα σε αυτόν τον πόνο αφού μερικές φορές είναι δύσκολο να βρεθεί μια οδοντιατρική προέλευση του πόνου, ακόμη και όταν οι ασθενείς επιμένουν ότι ο πόνος τους προέρχεται από τα δόντια ή τις γύρω περιοχές.
Έτσι τον τελευταίο καιρό, έχει γίνει αποδεκτό ότι οι ασθενείς με χρόνιο πόνο χρειάζονται ψυχολογική ή ψυχιατρική φροντίδα. Ορισμένοι δε συγγραφείς θεωρούν, ότι ο χρόνιος πόνος προκύπτει από την ψυχιατρική διαταραχή που υπήρχε πριν ο πόνος ξεκινήσει, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι η ψυχιατρική διαταραχή είναι μια συνέπεια του χρόνιου πόνου.
Ο ρόλος των ψυχολογικών παραγόντων στην αιτία, τη διαιώνιση, τη θεραπεία και την πρόγνωση του πόνου και της δυσλειτουργίας της κροταφογναθικής άρθρωσης και του μασητήριου συστήματος, έχει συζητηθεί διεξοδικά. Μέχρι πρόσφατα, ωστόσο, δεν υπήρξε συμφωνία επί του θέματος και υπάρχουν πολλές και αντιφατικές αναφορές. Υπάρχει μάλλον γενική συμφωνία σχετικά με την πολυπαραγοντική αιτιολογία της ΚΓ διαταραχής, ενώ εξακολουθεί να υφίσταται διαφωνία ως προς τη σημασία των διαφόρων παραγόντων καθώς διαφορετικοί αιτιολογικοί παράγοντες μπορεί να είναι παρόντες στον ίδιο ασθενή και μπορεί να οδηγήσουν, σε διαφορετικούς ασθενείς, σε διαφορετικές καταστάσεις.
Το σίγουρο είναι ότι ασθενείς με χρόνιους πόνους έχουν μια αυξημένη πιθανότητα να έχουν υποστεί συναισθηματική, σωματική, ή σεξουαλική κακοποίηση. Επίσης η υποκείμενη ψυχοπαθολογία μπορεί να περιλαμβάνει τη διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Τα συμπτώματα είναι πιθανό να είναι ψυχογενή, όταν υπάρχουν περιορισμένες ή μηδενικές αντικειμενικές διαπιστώσεις και όταν υπάρχουν χαρακτηριστικά τα οποία δεν αντιστοιχούν σε γνωστές ανατομικές οδούς ή φυσιολογικές διαταραχές.
Εξάλλου ο Χρόνιος στοματοπροσωπικός πόνος είναι μία από τις συχνότερες εκδηλώσεις της κατάθλιψης που σύμφωνα με σχετικές μελέτες αφορά από 41% έως 78% των καταθλιπτικών. Εμφανίζει διαταραχές του ύπνου, πρόβλημα στην εργασία, δυσκολίες στην οικογένεια, το γάμο και τη σχέση, και σύνθετα ιατρικά προβλήματα.
Όλες οι παραπάνω διακρίσεις, πρέπει να χρησιμεύσουν ως ενδείξεις για τον οδοντίατρο ότι μπορεί να υπάρχει ανάγκη να είναι πιο επίμονος στην εξερεύνηση του ψυχοκοινωνικού ιστορικού του ασθενούς.
Συγκεκριμένα η διάγνωση και η θεραπεία ακόμη και στους πιο δύσκολους ασθενείς με χρόνιο πόνο είναι πολύ πιο αποτελεσματική εάν περιλαμβάνει:
1.Προσεκτική έρευνα για κάθε ιστορικό παρελθοντικής ή παρούσας κακοποίησης ή άλλου σοβαρού τραύματος,
2.Ενσυναίσθηση και εποικοδομητική επαλήθευσης της νόσου και του πόνου,
3.Την αναγνώριση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών πόνου και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας,
4.Γραπτή τεκμηρίωση των μη ανατομικών καθώς και ανατομικών χαρακτηριστικών στην εξέταση,
5.Διεπιστημονική θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της ψυχοθεραπείας όποτε ενδείκνυται, και
6.Μη επεμβατικές θεραπείες και εναλλακτικές λύσεις για δυνητικά εθιστικά φάρμακα όποτε αυτό είναι δυνατό και ενδεδειγμένο.
Συνδυάζοντας τις παραδοσιακές οδοντιατρικές θεραπείες με τις ψυχολογικές θεραπείες μπορεί να είναι η πιο αποτελεσματική προσέγγιση για την επιτυχή θεραπεία των κροταφογναθικών διαταραχών (ΚΓΔ) και του στοματοπροσωπικού πόνου (ΣΠΠ) με το σημαντικότερο αποτέλεσμα την μακροπρόθεσμη διατήρηση της αρχικής επιτυχίας της θεραπείας. Η σωστή αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη λήψη ιστορικού, τον αποκλεισμό οργανικής νόσου, την χορήγηση της κλίμακας HAD, την διερεύνηση γεγονότων ζωής, τη λήψη συμβουλευτικής, φαρμακευτική αγωγή ή παραπομπή.
Ο δε οδοντίατρος επεξηγεί αυτές τις συχνές καταστάσεις, επιτρέπει στους ασθενείς να εκφράσουν τις ανησυχίες και τις πεποιθήσεις τους ως προς το τι συμβαίνει, καθησυχάζει τον ασθενή π.Χ. σε φοβία καρκίνου, μείωση του φόβου της ανάγκης για χειρουργική επέμβαση επεξηγεί ότι θέλει ο ασθενής και αναλόγως παραπέμπει σε ειδικό ψυχικής υγείας για περαιτέρω εκτίμηση και θεραπεία.
Βιβλιογραφία
Kleinknecht RA, Klepac RK, Alexander LD. Origins and characteristics of fear of dentistry. J Am Dent Assoc 1973;86:842-8.
McGlynn FD, McNeil DW, Gallagher SL, Vrana S. Factor structure, stability, and internal consistency of the Dental Fear Survey. Behav Assessment 1987;9:57-66.
Morse DS, Suchman AL, Frankel RM. The meaning of symptoms in 10 women with somatization disorder and a history of childhood abuse. Arch Fam Med 1997;6:468-76
Roth A, Fonagy P. What works for whom?: a critical review of psychotherapy research. 2. ed. New York: Guilford; 2005.
Schwartz RA, Greene CS, Laskin DM. Personality characteristics of patients with myofascial pain-dysfunction (MPD) syndrome unresponsive to conventional therapy. J Dent Res. 1979;58:1439-1439.